Projekt zakłada udokumentowanie i zaprezentowanie szerokiemu gronu osób stanu zachowania architektury wiejskiej Żuław (pogranicze województw: warmińsko-mazurskiego i pomorskiego). Utrwalimy w formie filmowej i cyfrowej dla przyszłych pokoleń najciekawsze zabytkowe domy podcieniowe ulegające destrukcji, charakterystyczne budownictwo Żuław oraz udostępnimy je współczesnym mieszkańcom regionu i internautom. Podejmiemy też działania na rzecz ochrony i popularyzacji tego dziedzictwa: powstanie cyfrowa dokumentacja domów podcieniowych, cykl filmów dokumentalnych, wydawnictwo, scenariusze lekcji dla szkół: podstawowej, gimnazjum i ponadgimnazjalnej; mieszkańcy zabytków, samorządowcy, pracownicy sektorów: kultury, pozarządowego i nauczyciele wezmą udział w spotkaniach i dyskusjach o ochronie i konserwacji architektury regionalnej oraz promocji i edukacji w tej dziedzinie; dzieci i młodzież poznają domy podcieniowe, architekturę żuławską i jej kontekst kulturowy.

 

Planowane zadania:

- organizacja konferencji prasowej, która przedstawi opinii publicznej problematykę objętą projektem i planowane działania na rzecz ochrony domów podcieniowych oraz zabytkowej architektury wiejskiej na Żuławach 

- dokonanie cyfrowej filmowej dokumentacji wybranych zabytkowych domów podcieniowych oraz przekazanie jej instytucjom zajmującym się ochroną i konserwacją zabytków, muzeom i właścicielom domów;

- realizacja cyklu filmów dokumentalnych o charakterze edukacyjnym, publikacja ich w internecie i wydanie na DVD oraz przekazanie kilkuset placówkom z całego kraju: szkołom, muzeom, ośrodkom kultury, bibliotekom; filmy zostaną także zrealizowane w dodatkowej, osobnej wersji z napisami dla niesłyszących;

- cykl spotkań dla dzieci i młodzieży o domach podcieniowych, architekturze regionalnej Żuław na tle wielokulturowej historii regionu i jego współczesnego krajobrazu kulturowego; spotkania z udziałem ekspertów będą połączone z dyskusjami o ochronie domów podcieniowych oraz angażowaniu się młodych ludzi w działania na rzecz zabytków;

 

 

 

 

 

 

- cykl spotkań dla mieszkańców domów podcieniowych i innych zabytkowych budynków z terenu Żuław, przedstawicieli samorządów, organizacji pozarządowych, sektora kultury i nauczycieli; spotkania z udziałem ekspertów będą połączone z dyskusjami o ochronie, utrzymaniu i remontach zabytkowych budynków, ochronie krajobrazu kulturowego oraz promocji architektury regionalnej i edukacji w tej dziedzinie;

- wydanie specjalnego wydawnictwa, także w formie e-publikacji;

- stworzenie scenariuszy lekcji dla szkół: podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej;

- spotkanie podsumowujące projekt, z udziałem ekspertów i moderatora, w formie "okrągłego stołu" na rzecz podjęcia konkretnych działań w zakresie lepszej, niż dotąd, ochrony domów podcieniowych i pejzażu kulturowego wsi żuławskiej;

- konferencja prasowa kończąca projekt.

Celem projektu jest przede wszystkim zwrócenie uwagi opinii publicznej na bardzo zły stan okazałych zabytkowych domów podcieniowych - najciekawszych obiektów unikatowego krajobrazu wsi Żuław Wiślanych (pogranicze województw: pomorskiego i warmińsko-mazurskiego). Resztki architektury regionalnej popadają w ruinę i wymagają podjęcia pilnych działań: skutecznej ochrony i konserwacji. Potrzeba w tej sprawie zaangażowania lokalnych społeczności i nowych pomysłów.

Na Żuławach zachowało się kilkadziesiąt domów podcieniowych. Pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku, najstarsze z I poł. XVIII wieku. Nie wszystkie zostały wpisane do rejestru zabytków. Z roku na rok ich ubywa, popadają w ruinę, są rozbierane, przebudowywane. W przeważającej większości przypadków są one w złym lub bardzo złym stanie. W większości mieszkają ludzie niezamożni, którzy nie są w stanie w odpowiedni sposób zatroszczyć się o zabytki, dbać o bieżące utrzymanie, niezbędne naprawy, konserwację.

Dotychczas nie udało się wypracować form systemowej pomocy ani dla domów podcieniowych, ani dla ich mieszkańców, by wesprzeć ich w sprawowaniu roli opiekunów zabytków i zabezpieczyć resztki architektury regionalnej Żuław przed destrukcją. Współcześnie na ocalenie, pełną konserwację domów podcieniowych, które w większości należą wszak do prywatnych właścicieli, których nie stać na kosztowne prace pod nadzorem konserwatorskim, najpewniej nie znajdą się pieniądze. Potrzeba by na to ogromnych środków.

Dlatego zamierzamy udokumentować, zarchiwizować i utrwalić dla przyszłych pokoleń aktualny stan domów podcieniowych i spopularyzować ten ważny element dziedzictwa kultury ludowej. Istotnym celem jest pokazanie wartości tego dziedzictwa, zarówno w odniesieniu do krajobrazu kulturowego północno-wschodniej Polski, jak i budowania tożsamości lokalnej oraz regionalnej współczesnych mieszkańców regionu objętego projektem.

Projekt ma charakter interdyscyplinarny. Zakłada także szereg dalszych działań o charakterze dokumentacyjnym, edukacyjnym, informacyjnym i popularyzatorskim. W porozumieniu i we współpracy z ekspertami z całego regionu wykonana zostanie filmowa dokumentacja wybranych najciekawszych, najważniejszych, najbardziej zagrożonych domów podcieniowych. Pozwoli to zachować cenne obiekty w formie cyfrowej, utrwalić je w ich obecnym stanie. Materiał filmowy zostanie zrealizowany w taki sposób, że będzie mógł być wykorzystany dla potrzeb przyszłych prac konserwatorskich, naukowych i edukacyjnych.

Stworzenie w ramach projektu cyklu filmów dokumentalnych o domach podcieniowych, architekturze regionalnej Żuław, a także dziedzictwie kultury ludowej materialnym i niematerialnym, o wieloetnicznej historii i krajobrazie kulturowym północno-wschodniej Polski, pozwoli w formie atrakcyjnej dla współczesnego odbiorcy przedstawić problematykę ochrony architektury regionalnej. Temat ten rzadko gości w mediach.

Panuje potoczne przekonanie, że ochrona zabytków spoczywa wyłącznie na urzędnikach powołanych w tym celu instytucji państwowych. A pieniądze, zamiast na konserwację istniejących obiektów zabytkowych, lepiej jest wydawać na inne inwestycje. Rzadko mówi się o potrzebie zmiany podejścia do opieki i ochrony dziedzictwa, o dobrych praktykach, przykładach pozytywnych działań, lokalnych, społecznych koalicjach na rzecz zabytków.

Filmy dokumentalne, które podejmą także te wątki, jak również organizacja konferencji prasowych, pozwolą podjąć temat ochrony architektury regionalnej w nowym kontekście. Pozwolą spojrzeć nań jako na wyzwanie stojące przed wciąż kształtującym się społeczeństwem obywatelskim i lokalnymi wspólnotami, które budują własną tożsamość, a  także na możliwości podjęcia szeroko zakrojonych działań w ramach finansowego wsparcia Unii Europejskiej.

Realizacja w ramach projektu cyklu prowadzonych przez ekspertów spotkań dla dzieci, młodzieży i wybranych grup dorosłych (mieszkańców domów podcieniowych i innych zabytkowych budynków z terenu Żuław, przedstawicieli samorządów, organizacji pozarządowych, sektora kultury i nauczycieli), pozwoli przekazać zróżnicowanej i znaczącej grupie osób niezbędną wiedzę o dziedzictwie kultury ludowej, w tym o architekturze regionalnej, ze szczególnym uwzględnieniem domów podcieniowych. Bez wiedzy, bez informacji o potrzebie troski, osobistego zaangażowania się w działania w ochronę krajobrazu kulturowego, architektury regionalnej i zabytków, bez wiadomości o dobrychpraktykach i ciekawych inicjatywach, nie można liczyć na poprawę sytuacji.

Jednym z celów spotkań, które zostaną zorganizowane w ramach projektu, jest stworzenie platformy porozumienia między stronami, wymiana rzetelnej wiedzy i wiarygodnych informacji. Temu będzie służyło także podsumowujące projekt spotkanie w formie "okrągłego stołu" na rzecz podjęcia konkretnych działań w zakresie lepszej, niż dotąd, ochrony domów podcieniowych i pejzażu kulturowego wsi żuławskiej.

Celem projektu jest dotarcie z problematyką ochrony architektury regionalnej, w tym domów podcieniowych, do jak najszerszego grona osób. Dlatego oprócz cyklu spotkań i filmów dokumentalnych, powstaną scenariusze lekcji dla trzech typów szkół: podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej oraz specjalne wydawnictwo. Najbardziej wartościowe i zagrożone destrukcją żuławskie domy podcieniowe zostaną udokumentowane i przedstawione w atrakcyjnej, przyjaznej dla współczesnego uczestnika "kultury wizualnej", formie albumowej. W publikacji umieścimy także scenariusze lekcji szkolnych. Wydawnictwo ukaże się drukiem i - w formie e-wydania – będzie dostępne w internecie. Wydawnictwo, wraz ze scenariuszami lekcji szkolnych i filmami na płytach DVD, trafi do 200 szkół z terenu Żuław i województw: pomorskiego oraz warmińsko-mazurskiego oraz 100 placówek muzeów,  ośrodków kultury i bibliotek z całego kraju, wraz z zachętą do organizacji spotkań o ochronie architektury regionalnej. Otrzymają je partnerzy projektu, mieszkańcy domów podcieniowych objętych projektem, uczestnicy spotkań i konferencji prasowych. 

Galeria z konferencji prasowej, inaugurującej projekt: http://swiatowid.elblag.pl/pl/galerie/sos-dla-u-awskich-domow-podcieniowych-konferencja-inauguruj-ca/

Relacja z konferencji prasowej, inaugurującej projekt: http://eswiatowid.pl/Aktualno%C5%9Bci/tabid/158/ItemId/37819/btab/106/Default.aspx

Artykuł o działaniach projektowych: http://swiatowid.elblag.pl/pl/aktualnosci/inne/odkrywanie-u-aw/

Partnerzy: Narodowy Instytut Dziedzictwa, Urzędy Ochrony Zabytków dodać: w Olsztynie i Gdańsku, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Muzeum Archeologiczno - Historyczne w Elblągu, Muzeum Żuławskie w Nowym Dworze Gdańskim, Stowarzyszenie Miłośników Nowego Dworu Gdańskiego Klub Nowodworski, Stowarzyszenie Jantar.

Realizacja: Centrum Spotkań Europejskich  ŚWIATOWID i Stowarzyszenie Jantar

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.